Termin „wysoka wrażliwość” został wprowadzony do literatury przez badaczkę, psychoterapeutkę Elaine Aron. Określenie wysoka wrażliwość stosuje się na wrodzoną cechę, którą możemy spotkać u 15-20% populacji. Wysoka wrażliwość charakteryzuje się przede wszystkim zwiększoną zdolnością do odbierania i przetwarzania wewnętrznych i zewnętrznych bodźców (Aron, 1999).
Ponieważ wysoka wrażliwość ma wpływ na wszystkie cechy osobowości, ważne jest, aby zidentyfikować ją jak najwcześniej, najlepiej w dzieciństwie. Wczesna identyfikacja cechy jest również istotna w kontekście koncepcji wrażliwości dyferencyjnej (Pluess i Belsky, 2010), zbadanego aspektu wysokiej wrażliwości, który odnosi się do faktu, że osoby wysoko wrażliwe są pod silnym wpływem środowiska, w którym dorastają i funkcjonują.
Dzieci, które mają tę cechę, rozwijają się oraz mają szczególne korzyści, gdy dorastają we wspierającym, empatycznym środowisku są znacznie mniej narażone na prawdopodobieństwo wystąpienia lęku i depresji (Aron, 2010). Natomiast w środowiskach awersyjnych, gdzie występuje agresja, brak akceptacji, brak wsparcia lub zaniedbanie potrzeb emocjonalnych, dzieci te wykazują większą podatność na zaburzenia afektywne i behawioralne (Aron, 2010).
Kroki w podejściu terapeutycznym
Chodź sama wysoka wrażliwość nie jest zaburzeniem, wysoko wrażliwe dzieci mogą mieć potrzebą kontaktu terapeutycznego z różnych powodów: od zaburzeń afektywnych, behawioralnych i zaburzeń snu, po profilaktykę, aby poradzić sobie z poradzeniem sobie (zaadaptowaniem) z w sytuacjach nowych: szkoła, klasa, mieszkanie, grupa społeczna (Aron, 2010, Kibe, 2019).
W większości przypadków cechę tę mogą kształtować drobne szczegóły pojawiające się w zachowaniach dziecka – niska tolerancja na pobudzenie sensoryczne i emocjonalne, nieakceptowanie niektórych hałasów, zapachów, smaków, faktur, narzekanie na metki od ubrań. Dziecko posiadające tę cechę szybko dostrzega stany uczuciowe innych, w związku z tym zaczyna reagować (dlatego też wydaje się wchłaniać emocje innych), jest również wrażliwe na podniesiony ton nauczyciela, krytykę, może silnie reagować na niesprawiedliwość, ma dużą świadomość, która może objawiać się jako wczesna dojrzałość lub mądrość (Aron, 2004).
Interwencje terapeutyczne przede wszystkim powinny mieć na celu zapewnienie przestrzeni bezpieczeństwa i spokoju, w której dziecko będzie czuło się słuchane, docenione i zauważone.
Kreatywne techniki rysowania
W przypadku młodszych dzieci podejście ekspresyjno-twórcze jest najbardziej właściwe. Metody takie można z powodzeniem zintegrować z procedurą badania i poradnictwem psychologicznym w pracy z dziećmi wysoko wrażliwymi – jako złożone sposoby terapeutyczne interwencji dla różnych typów problemów.
Reprezentując integracyjne podejście diagnostyczno-terapeutyczne, metody ekspresyjno-twórcze wykorzystują sztukę i twórczą improwizację, jako symboliczne metody prowokacyjne (Mitrofan, Petere, 2013).
Powszechnie stosowane metody twórczo-ekspresyjne to m.in.: rysunek, malowanie, modelarstwo, kolaż, film i fotografia, tworzenie przedmiotów dekoracyjnych, medytacja, taniec, teatr, baśnie, poezja.
Techniki rysunkowe należą do najczęściej stosowanych metod ewaluacji i interwencji terapeutycznej. Odbywają się w formie testu projekcyjnego, rysunku swobodnego lub terapeutycznego czy też jako sekwencja w ramach złożonych technik ekspresyjnych, które mogą obejmować inne metody.
Inna zaleta tych metod wiąże się ułatwianiem wyrażania siebie w sposób, którego słownie czasami nie można wyrazić. Są „bramą” do uczuć, emocji, kompleksów, wspomnień, głębokich przeżyć, które są blokadą na drodze do rozwoju człowieka.
W przypadku starszych dzieci i nastolatków, ważne jest poradzenie sobie z poczuciem bycia ‘innym’ (Aron, 2004). Należy więc skupić się na wspieraniu określonego stylu funkcjonowania, omawianiu trudności z jakimi mają styczność i wskazaniu zalet lub mocnych stron, podkreślaniu kreatywności, nauce radzenia sobie z emocjami, poszanowaniu potrzeby większej ilości czasu na wyciszenie i relaks (Aron, 2004).
Wysoka recepcja, głębokość przetwarzania, analizowanie, będące zasobami strukturalnymi, nie mogą być modyfikowane. Można jednak pracować nad utrzymaniem równowagi, naprzemienne wykonywanie niezbędnych czynności z przyjemnymi zadaniami, takimi jak hobby, pasje, ulubione sporty. Energia musi być skierowana do pewnych ważnych i interesujących celów, aby zmniejszyć lub uniknąć przeciążenia.
Najbliższe otoczenie dzieci wysoko wrażliwych musi zrozumieć, że nie jest to przesadna wrażliwość (nadwrażliwość), ale bardzo wysoka zdolność do odbierania i przetwarzania informacji w wielu szczegółach, co obciąża układ nerwowy i może wzmocnić reakcje emocjonalne (Aron, 2004, 2010).
Dlaczego warto stosować metody projekcyjne (metody graficznego wyrażania)
- Zwracają uwagę na niektóre aspekty dotyczące relacji dziecka
- Zwracają uwagę na konflikty wewnętrzne, granice, obszary wykluczenia
- Symbolicznie pokazuje znaczenie komunikacji i relacje między członkami rodziny
- Tworzy obraz związany z umiejętnościami rodzicielskimi
Stosowanie technik projekcyjnych
Test rysunku rodziny jest jedną z najpopularniejszych metod projekcyjnych oceny dziecka i rodziny. Pozwala dowiedzieć się jak dziecko związane jest z członkami rodziny. Metoda posiada rozbudowany protokół interpretacyjny, dzięki któremu można zdiagnozować naturę problemu, z którym boryka się dziecko. Elementy takie jak rozmieszczanie postaci w przestrzeni, ich wielkość, charakterystyka, mimika, detale ubioru, zastosowana kolorystyka, pominięcia, pozwalają na szczegółową analizę organizacji rodziny oraz rzeczywistych odczuć i postaw, jakie dziecko ma wobec innych osób, możliwe elementy wskazujące na zaburzenie, blokady emocjonalne, przywiązanie między członkami rodziny, zahamowania lub poczucie dewaluacji.
Warto jednak pamiętać, że stosowanie metod projekcyjnych wymaga odpowiedniego przygotowania i doświadczenia!
Cele projekcyjnego wyrażania wykorzystywane jako metody interwencji:
- Tworzenie zmiany
- Identyfikacja kreatywnego rozwiązywania problemów
- Ziokeszenie świadomości zmian
- Stworzenie nowych sposobów komunikacji i interakcji
- Modyfikacja problematycznych zachowań
- Wyrażanie emocji i uczuć jako formy prawdziwego kontaktu
Metoda interwencji z wykorzystaniem technik rysunkowych
Graficzne rzeźbienie rodziny (technika zapoczątkowana przez Virginie Satir / Davida Kantor i Freda Duhl) technika stosowana była, aby dowiedzieć się w jaki sposób dziecko postrzega organizację rodziny. Polegała na poproszeniu dziecka, aby wyobraziło sobie i narysowało na kartce papieru, jak wyglądałaby rodzinna rzeźba. Dziecko może reprezentować swoich członków w dowolnej pozycji. Metoda może służyć również do wyobrażenia sobie idealnej rzeźby własnej rodziny. Sposób rozmieszczenia postaci (czasem postacie mogą nakładać się na siebie) odległość między nimi, postawa ciała i ogólny obraz rzeźby pozwala na ocenę ról rodzinnych, postrzegania ich przez pozostałych członków.
Kolaż
Kolaż to metoda tworzenia, wykorzystująca różnego rodzaju materiały (papier, tekstylia, sznurek, fotografie, inne różne przedmioty, które można skleić). Metoda kolażu umożliwia poprawę samoświadomości, eksplorację siebie, świadomość granic, osobistą restrukturyzację, twórcze rozwiązywanie problemów. Jest łatwa w użyciu, można z niej skorzystać zarówno w terapii indywidualnej, jak i grupowej.
Cele wykorzystywania kolażu w procesie pracy z dzieckiem:
- Ułatwia ujawnienie problemu – wizja problemu
- Pokazuje, jak dziecko identyfikuje się z pewnymi reprezentacjami
- Ułatwia konstruktywne wyrażanie konfliktów psychicznych lub relacji
- Oferuje dostęp do indywidualnego, wewnętrznego wszechświata
Stosowanie metody kolażu
Identyfikacja problemu polega na wykonaniu kolażu obrazów, fotografii i przedmiotów, które zestawione ze sobą symbolicznie odtwarzają obraz problemu z którym boryka się dziecko. Przeniesienie problemu na obraz może wygenerować nowe perspektywy analizy, świadomości lub dodatkowe mechanizmy identyfikujące przyczyny dla których pojawia się problem.
Cele wykorzystywania kolażu w procesie interwencji:
- Pozwala na uzewnętrznienie problemu i aktywuje rolę obserwatora
- Ułatwia twórczą identyfikację rozwiązań problemu
- Pozwala na wywołanie niektórych nierozwiązanych traum
Metoda interwencyjna z wykorzystaniem kolażu
Kolaż Restrukturyzacyjny – kreatywne rozwiązanie problemów – polega na wykonaniu kolażu progresywnego, od lewej strony kartki gdzie jest symbolizowany problem, do prawej, gdzie ewoluuje. Dziecko może wybrać własny, twórczy sposób rozwiązania tego problemu. W analizie nada konkretne znaczenie wybranym rozwiązaniom (np. ‘dobra wróżka’ może znaleźć odpowiednik osoby w rzeczywistości).
Zaangażowanie rodziców w proces terapeutyczny
W kontekście wsparcia rodzinny, konieczne jest uwzględnienie specyfiki wysoko wrażliwego dziecka. Rodzice mogą pomóc zwracając większą uwagę na miejsca gdzie znajduje się zbyt dużo osób, aby nie narażać go na tłumy, hałaśliwe otoczenie, programy obciążone emocjonalnie, zarówno negatywnie, jak i pozytywnie (Aron, 2004).
Jako złożony sposób integracyjnego podejścia do rodziny, ekspresyjno-twórcze metody i techniki mogą zminimalizować lub wyeliminować świadome blokady. Umożliwiają one dostęp do nieświadomych treści i ułatwiają dogłębną analizę relacji między członkami rodziny, a problemami, które pojawiają się w relacji rodzinnej.
Rodzinna metoda interwencji z wykorzystaniem technik rysunkowych
Krzak Róży (ang. The Rosebush), technika ta jest podzielona na dwa etapy. W pierwszym z pomocą prowadzonych wyobrażeń, członkowie rodziny proszeni są o wyobrażenie sobie swojej osoby w postaci krzewu róży i przedstawieniu siebie na kartce papieru z uwzględnieniem wszystkich szczegółów, jakie mogą sobie wyobrazić. Celem tego etapu jest pomoc członkom rodziny w zdefiniowaniu i zaprezentowaniu siebie w swojej indywidualności, zetknięciem się z własnymi ograniczeniami, z własną przestrzenią i wydobycie się na powierzchnię, poprzez symbole – uczucia, emocje wewnętrzne konflikty. Sposób w jaki każdy członek rodziny siebie reprezentuje i opisuje, pozwala mu nawiązać kontakt ze sobą i jednocześnie stawia innych członków rodziny w kontakcie z tożsamością każdego z nich. W drugim etapie na wspólnej kartce, członkowie rodziny są zapraszani do reprezentowania rodziny tym razem w postaci krzewu róży, z których każdy przedstawia kwiat lub poszczególny krzew. To sprawia, że przejście od osoby indywidualnej do kompromisowej zachęca członków do pozostawienia sobie nawzajem przestrzeni we wspólnym kontekście.
Wysoko wrażliwe dzieci nie mają specjalnych czy też bardzo odmiennych potrzeb niż większość dzieci. Dla ich zdrowego rozwoju ważne jest, aby były zauważone, rozumiane, akceptowane, uznawane oraz żeby szanować ich własny rytm, nie podlegać naciskom i czuć bezpieczeństwo emocjonalne w najbliższym dla nich otoczeniu (rodzina, kolega/koleżanka z klasy, przyjaciel).
Wspieranie i opieka nad wysoko wrażliwym dzieckiem może być dla Ciebie cennym procesem, począwszy od roli rodzica, terapeuty, wychowawcy, po rozwijanie osobistej samoświadomości i samokontroli.
Bibliografia
Aron, E. (1999). The highly sensitive person’s workbook. New York: Broadway books
Aron, E. (2004). The highly sensitive child.
Aron, E. (2012). The highly sensitive person. Revised edition. New York: Citadel press
Aron, E. N. (2010). Psychotherapy and the highly sensitive person. New York: Routledge
Kibe, C. (2019). Environmental effects on highly sensitive children (HSC): Implications of differential susceptibility theory. Ochanomizu University Institute for Education and Human Development
Mitrofan, I., Petre, L.M. Artgenograma. Diagnoza și terapia unificatoare transgenerațională. Colecția Alma Mater, Editura Sper, București, 2013
Oaklander,V. Ferestre către copiii noștri. Editura Herald, București, 2013
Pluess, M., & Belsky, J. (2010). Differential susceptibility to parenting and quality child care. Developmental Psychology, 46(2), 379-390. doi: 10.1037/a0015203
Satir, V. Arta de a făuri oameni. Editura Trei, București, 2010
Autorzy
Gabriela Dumitriu
Gabriela Dumitriu jest doktorem psychologii klinicznej i psychoterapeutą z 8-letnim doświadczeniem w pracy w systemie ochrony dzieci. Prowadzi programy edukacji rodzicielskiej dla rodziców i przyszłych rodziców, warsztaty wsparcia emocjonalnego i rozwoju osobistego dzieci, programy doradcze dla rodzin adopcyjnych. Jako psycholog kliniczny przeprowadza diagnozę i interwencje u rodzin podczas rozwodu. W Stowarzyszeniu Expert Psy organizuje szkolenia dla dzieci i rodzin z zakresu opiniowania psychologicznego, ekspertyzy i interwencji w różnych wymiarach.
Veronica Cristea
Veronica Cristea jest psychologiem klinicznym, doradcą psychoanalitycznym i doradcą ds. rozwoju osobistego oraz praktykiem coachingu Points of View.
Alexandra Dudu
Alexandra Dudu jest psychologiem klinicznym w superwizji. Studiuje The Assessment, Counseling and Psychotherapy of the Child, the Couple and the Family w ramach studiów magisterskich.
