Definicja Pojęcia
Wysoka wrażliwość, określana w literaturze naukowej jako wrażliwość przetwarzania sensorycznego (ang. Sensory Processing Sensitivity – SPS) (Aron & Aron, 1997) jest cechą wrodzoną, którą posiada około 15-20% populacji. Osoby wysoko wrażliwe charakteryzują się wysoką wrażliwością ośrodkowego układu nerwowego, głębokim przetwarzaniem bodźców wewnętrznych i zewnętrznych oraz tendencją (w obrębie stylu poznawczego) do bardziej „wyrafinowanego” przetwarzania informacji (Aron, Aron, & Jagiellowicz, 2012).
Elain Aron (2004), która rozpoczęła badania w tym zakresie, opracowała model, który definiuje to pojęcie z czterecj perspektyw – model DOES:
D – głębokie przetwarzanie: informacje są przetwarzane bardziej dogłębnie,
O – nadmierna stymulacja: tendencja do bycia przytłoczonym ilością informacji, z którymi się styka,
E – reaktywność emocjonalna/empatia: empatia, współodczuwanie, reaktywność emocjonalna jako informacja zwrotna na uczucia innych ludzi
S – wrażliwość na subtelności: niuanse i szczegóły, które dostrzegają.
Chociaż początkowo była ona rozpoznawana u ograniczonej liczby osób, obecnie uważa się, że SPS jest charakterystyczna nie tylko dla ludzi ale także dla przedstawicieli ponad 100 gatunków zwierząt (Wolf, van Doorn, & Weissing, 2008). Koncepcja wrażliwości przetwarzania sensorycznego przyjęła perspektywę biologiczną, która mówi, że dla większości gatunków istnieją różne typy osobowości i temperamentu – osoby nieśmiałe lub śmiałe, agresywne lub nieagresywne, wrażliwe lub niewrażliwe (Sih & Bell, 2008).
Jeśli chodzi o wysoką wrażliwość, badacze skupili się na progach sensorycznych, które okazały się bardzo niskie u osób z tą cechą. Osoby wysoko wrażliwe opisywane są jako bardziej uważne i zdolne do obserwowania bez wysiłku subtelnych bodźców w otoczeniu. Ponadto, trudno jest im ignorować pewne cechy otoczenia, które mogą być nieistotne dla innych. Łatwo denerwują się silnymi bodźcami, takimi jak głośne dźwięki czy wysoka temperatura (Aron, 2010).
Zdefiniowano pewien optymalny poziom wrażliwość na środowisko, zdolność do rejestrowania i przetwarzania informacji związanych z sytuacją, w której człowiek się rozwija – cechy te pomagają osobie reagować i dostosowywać się do wyzwań i możliwości związanych ze środowiskiem (Pluess, 2015). Chociaż możliwości adaptacyjne są obecne u zdecydowanej większości osób, badania sugerują, że istnieją duże różnice w zakresie wrażliwości na środowisko (Belsky & Pluess, 2013). Wrażliwość ta może zakłócać uczestnictwo w różnych aktywnościach, a także rozwój społeczny, poznawczy czy sensoryczny i motoryczny dzieci (Dunn, 2001).
Na poziomie neuronalnym badania fMRI wykazały, że SPS jest skorelowany z większą ogólną aktywacją dla obszarów wzrokowych związanych z dokładnym rozróżnianiem (Jagiełłowicz i in., 2010) oraz w regionach odpowiedzialnych za świadomość, empatię, sprzężenie zwrotne z ekspresją emocjonalną innych osób (Avecedo i in., 2014).
Różnice między SPS a innymi cechami osobowości i temperamentu
SPS jest porównywalny na poziomie behawioralnym (zachowania) z cechami, które są identyfikowane przez pauzę pomiędzy działaniem a działaniem – zahamowaniem (Kagan i in., 1994), czyli nieśmiałością (Jones i in., 1996) i introwertyzmem (Aron i Aron, 1997). Badania i opisy doświadczeń osób wysoko wrażliwych ujawniają, że przetwarzanie wszelkiego rodzaju danych wejściowych jest bardziej złożone, dlatego decyzje podejmowane przez te osoby i ich działania pojawiają się po dłuższym czasie w porównaniu z innymi. Jest to aspekt, który można przypisać inhibicji, jednak różnica polega na tym, że osoby zahamowane mają tego typu zachowania, takie jak opóźnienia lub nawet brak działań tylko w przypadku bodźców, które uważają za negatywne (Jagiełowicz, Aron, i Aron, 2012).
Introwersja była skorelowana z refleksyjnością i przetwarzaniem poznawczym (Patterson i in., 1987), które są częścią zachowania osoby wrażliwej, ale różnica polega na jej towarzyskości – osoby wysoko wrażliwe nie charakteryzują się niską towarzyskością (Aron i in., 2010).
Zaburzenia ze spektrum autyzmu stanowią kolejną kategorię, do której dzieci o dużej wrażliwości mogą być błędnie przypisane ze względu na pewne wspólne cechy tych dwóch pojęć. Dzieci ze spektrum zaburzeń autystycznych mogą być nadpobudliwe w interakcji z bodźcami dotykowymi, wzrokowymi lub dźwiękowymi, ale prezentują również pewne specyficzne zachowania – powtarzające się czynności, ograniczone zainteresowanie, trudności w socjalizacji i brak empatii – które nie są typowe dla dzieci wysoko wrażliwych.
SPS a środowisko, w którym dzieci dorastają i rozwijają się
Aron i współpracownicy (2005) odkryli, że negatywne środowisko wychowawcze było związane z negatywnym wpływem na osoby wysoko wrażliwe, przy czym pojęcie środowiska obejmowało praktyki i postawy rodzicielskie, a także doświadczenia z dzieciństwa. Na dzieci o temperamencie uważanym za „trudniejszy”, negatywny wpływ miały praktyki rodzicielskie charakteryzujące się niską jakością, a pozytywny – praktyki wysokiej jakości, w porównaniu z dziećmi o „mniej trudnym” temperamencie, ponieważ nauczyciele zgłaszali, że mają na uwadze społeczne możliwości dzieci (Roisman i in., 2012).
Podobne wyniki uzyskano w innym badaniu, gdzie negatywna emocjonalność mierzona co 7 miesięcy była związana z wysoką wrażliwością, zarówno dla słabych, jak i silnych relacji matka-dziecko, mierzonych w wieku 15 miesięcy (Kim & Kochańska, 2012).
Badanie przeprowadzone przez Pluess’a i Belskiego w 2010 roku wykazało, że temperament dziecka zgłaszany przez matkę w wieku 6 miesięcy był predyktorem wrażliwości dziecka, biorąc pod uwagę jakość wychowania w pierwszych 4-5 latach życia.
Wysoki poziom stymulacji, którego doświadczają dzieci wysoko wrażliwe, powoduje u nich niepokój już od małego, gdyż nadmierny płacz bardzo małych dzieci został skorelowany z tą wrażliwością (Boterberg & Warreyn, 2016). Dzieci, które miały wysoki poziom reaktywności, były bardziej podatne na zachorowania lub urazy niż te o niskiej reaktywności, w sytuacjach stresowych w domu lub w szkole, a także w sytuacjach o normalnym poziomie stresu (Boice i in., 1995).
Aron, Aron i Davies (2005) wykazali, że wrażliwość przetwarzania sensorycznego i niekorzystne warunki środowiskowe w dzieciństwie prowadzą do negatywnego afektu, który może również prowadzić do nieśmiałości w dorosłym życiu. Ten lęk przed negatywną oceną ze strony innych w interakcjach społecznych powoduje dyskomfort i chęć ograniczenia tych interakcji, a także lęk i depresję.
Liss, Timmel, Baxley i Killingsworth (2005) wykazali, że wrażliwość przetwarzania sensorycznego była skorelowana z nadmierną ochroną rodzicielską. Rodzice, którzy dostrzegali wrażliwość swoich dzieci, przejmowali ich zadania, pozbawiając je odpowiedzialności i wzmacniając ich percepcję wrażliwości.
Biorąc pod uwagę wszystkie te informacje dotyczące intensywnych doświadczeń dzieci wysoko wrażliwych i wpływu tych doświadczeń na ich aktywność, ważne jest, by ta wrodzona cecha była rozpoznawana od wczesnych lat życia, ponieważ może stać się czynnikiem ochronnym, ale także czynnikiem ryzyka problemów emocjonalnych i zachowań nieprzystosowawczych w okresie dorosłości. Jak wykazano, zarówno środowisko rodzinne, jak i szkolne ma wpływ na optymalny rozwój dzieci, co wymaga współpracy między rodzicami i nauczycielami. Osoby mające kontakt z dziećmi wysoko wrażliwymi powinny umieć je właściwie rozpoznać, by móc je wspierać emocjonalnie i dostosować warunki środowiskowe do ich możliwości przetwarzania bodźców na poziomie, który nie będzie dla nich przytłaczający.
Literatura
Acevedo, B., Aron, E., Aron, A., Sangster, M., Collins, N., & Brown, L. (2014). The highly sensitive brain: an fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others’ emotions. Brain And Behavior, 4(4), 580-594. doi: 10.1002/brb3.242
Acevedo B., Aron E., Pospos S., Jessen D. (2018). The functional highly sensitive brain: a review of the brain circuits underlying sensory processing sensitivity and seemingly related disorders. Phil. Trans. R. Soc. B 373: 20170161. http://dx.doi.org/10.1098/rstb.2017.0161
Aron A., Ketay S., Hedden T., Aron E.N., Rose M.H., Gabrieli J.D.E. (2010). Temperament trait of sensory processing sensitivity moderates cultural differences in neural response. Social cognitive and affective neuroscience 5, 2-3, 219-226. https://doi.org/10.1093/scan/nsq028
Aron, E. (2004). The highly sensitive child.
Aron, E. N. (2010). Psychotherapy and the highly sensitive person. New York: Routledge
Aron, E., & Aron, A. (1997). Sensory-processing sensitivity and its relation to introversion and emotionality. Journal Of Personality And Social Psychology, 73(2), 345-368. doi: 10.1037//0022-3514.73.2.345
Aron, E., Aron, A., & Davies, K. (2005). Adult Shyness: The Interaction of Temperamental Sensitivity and an Adverse Childhood Environment. Personality And Social Psychology Bulletin, 31(2), 181-197. doi: 10.1177/0146167204271419
Aron, E., Aron, A., & Jagiellowicz, J. (2012). Sensory Processing Sensitivity. Personality And Social Psychology Review, 16(3), 262-282. doi: 10.1177/1088868311434213
Boice, W. T., Chesney, M., Alkon, A., Tschann, J. M., Adams, S., Chesterman, B., et al. (1995). Psychobiologic reactivity to stress and childhood respiratory illnesses: Results of two prospective studies. Psychosomatic Medicine, 57, 411-422.
Belsky, J., & Pluess, M. (2013). Beyond risk, resilience, and dysregulation: Phenotypic plasticity and human development. Development And Psychopathology, 25(4pt2), 1243-1261. doi: 10.1017/s095457941300059x
Boterberg, S., & Warreyn, P. (2016). Making sense of it all: The impact of sensory processing sensitivity on daily functioning of children. Personality and Individual Differences, 92, 80-86. http://dx.doi.org/10.1016/j.paid.2015.12.022
Dunn, W. (2001). The sensations of everyday life: Empirical, theoretical, and pragmatic considerations. The American Journal of Occupational Therapy, 55(6), 608–620. http://dx.doi.org/10.5014/ajot.55.6.608.
Jagiellowicz, J., Xu, X., Aron, A., Aron, E., Cao, G., Feng, T., & Weng, X. (2010). The trait of sensory processing sensitivity and neural responses to changes in visual scenes. Social Cognitive And Affective Neuroscience, 6(1), 38-47. doi: 10.1093/scan/nsq001
Jones, W.H., Cheek, J.M., Briggs, S.R., editors (1986). Shyness: Perspectives on Research and Treatment. New York: Plenum
Kagan, J. (1994). Galen’s prophecy: Temperament in human nature. New York: Basic Books
Kim, S., & Kochanska, G. (2012). Child Temperament Moderates Effects of Parent-Child Mutuality on Self-Regulation: A Relationship-Based Path for Emotionally Negative Infants. Child Development, 83(4), 1275-1289. doi: 10.1111/j.1467-8624.2012.01778.x
Liss, M., Timmel, L., Baxley, K., & Killingsworth, P. (2005). Sensory processing sensitivity and its relation to parental bonding, anxiety, and depression. Personality And Individual Differences, 39(8), 1429-1439. doi: 10.1016/j.paid.2005.05.007
Patterson, C.M., Kosson, D.S., Newman, J.P. (1987). Reaction to punishment, reflectivity, and passive-avoidance learning in extroverts. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 565–75.
Pluess, M. (2015). Individual Differences in Environmental Sensitivity. Child Development Perspectives, 9(3), 138-143. doi: 10.1111/cdep.12120
Pluess, M., & Belsky, J. (2010). Differential susceptibility to parenting and quality child care. Developmental Psychology, 46(2), 379-390. doi: 10.1037/a0015203
Roisman, G., Newman, D., Fraley, R., Haltigan, J., Groh, A., & Haydon, K. (2012). Distinguishing differential susceptibility from diathesis–stress: Recommendations for evaluating interaction effects. Development And Psychopathology, 24(02), 389-409. doi: 10.1017/s0954579412000065
Sih, A., Bell, A.M. (2008). Insights for behavioral ecology from behavioral syndromes. In: Brockmann, H.J., Roper, T.J., Naguib, M., WynneEdwards, K.E., Barnard, C., Mitani, J., editors. Advances in the Study of Behavior, Vol. 38, San Diego: Elsevier Academic Press, pp. 227–81
Wolf, M., van Doorn, G. S., & Weissing, F. J. (2008). Evolutionary emergence of responsive and unresponsive personalities. PNAS Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 105(41), 15825-15830. http://dx.doi.org/10.1073/pnas.0805473105
Zastrzeżenie
Artykuł ukazał się w Journal of Clinical Psychology and Psychotherapy, nr 5-6, 2018, na stronie www.expertpsy.ro oraz był prezentowany na konferencji ASISTENȚA LOGOPEDICĂ: ACTUALITATE ȘI ORIZONTURI, w Chișinău, 22-23 listopada 2018 r. oraz został zamieszczony na blogu za zgodą autorów, współpracujących w projekcie E-MOTION.
Authors
Armand Veleanovici, PhD
Posiada tytuł doktora psychologii, jest superwizorem i trenerem w zakresie psychologii klinicznej, poradnictwa psychologicznego oraz wyszkolonym psychoterapeutą, posiada również stopień naukowy z zakresu nauk prawnych. Jeszcze przed uzyskaniem dyplomu z psychologii zajmował się problemem wykorzystywania i zaniedbywania dzieci, a od 2006 roku pracuje w systemie ochrony dzieci.
Laura Mat
Jest psychologiem klinicznym, szkoli się na psychoterapeutę i studiuje psychologię zdrowia w ramach programu studiów magisterskich. Ma doświadczenie pracy z dziećmi (również z dziećmi z zaburzeniami neurorozwojowymi), podczas programów wolontariatu w organizacjach pozarządowych i szpitalu.
Ten post ma 216 komentarzy
hydroxychloroquine buy
My family members always say that I am wasting my time
here at net, however I know I am getting experience all the time by reading such nice articles or
reviews.
hydroxychloroquine
buy hydroxychloroquine sulfate
Hi! Do you know if they make any plugins to help with Search Engine Optimization? I’m trying
to get my blog to rank for some targeted keywords but I’m not seeing very good
success. If you know of any please share. Many thanks!
where to buy cheap plaquenil
obviously like your webb site but you need to test
the spelling on several of your posts. A number of them are rife
with spelling issues and I in finding it very bothersome to inform the truth neevertheless I will surely come again again.
game club vulkan play for free without registration – pepetarga.100webspace.net,
игровые автоматы играть бесплатно777
diclofenac medication
plaquenil otc
Hi there, just become alert to your blog via Google, and found that it’s really informative. I am going to be careful for brussels. I’ll appreciate if you continue this in future. Lots of other folks will likely be benefited out of your writing. Cheers!
buy chloroquine online
Great article and straight to the point. I don’t know if this is really the best place to ask but do you folks have any thoughts on where to employ some professional writers? Thanks 🙂
strattera pill
Hello i am kavin, its my first time to commenting anywhere,
when i read this piece of writing i thought i could also
create comment due to this sensible piece of writing.
buy ivermectin uk
plaquenil weight loss
chloroquine
먹튀폴리스, 먹튀사이트의 먹튀검증,
안전한 토토사이트를 만들어가는 먹튀폴리스입니다.
먹튀폴리스는 신규는 물론 오픈된 먹튀사이트를
철저히 먹튀검증하여 먹튀없는 시대를 만들어가고 있습니다.
먹튀폴리스를 사랑하는 여러분의 많은 응원 부탁드립니다.
여러분의 충실한 검증사이트가 되도록 노력하겠습니다.
plaquenil for rheumatoid arthritis
This information is worth everyone’s attention. When can I find out more?
you are in reality a good webmaster. The web site loading velocity is amazing.
It seems that you are doing any unique trick. Moreover, The contents are masterwork.
you have performed a magnificent activity in this matter!
Everyone loves what you guys are usually up too. This kind of clever work and reporting!
Keep up the amazing works guys I’ve included you guys to my personal
blogroll.
You really make it seem so easy with your presentation but I find this matter to be really
something which I think I would never understand. It seems too complicated and extremely broad for me.
I am looking forward for your next post, I will try to get
the hang of it!
Good post. I will be going through a few of these issues
as well..
A fascinating discussion is worth comment. I believe that you should publish more about this issue,
it might not be a taboo matter but usually folks don’t speak about these subjects.
To the next! Best wishes!!
Very interesting subject, thankyou for putting up. „Everything in the world may be endured except continued prosperity.” by Johann von Goethe.
Heya i’m for the first time here. I found this board and I find It really helpful & it
helped me out much. I hope to provide one thing again and help others such as
you helped me.
Hello, i read your blog occasionally and i own a similar one and i was just wondering if you get a lot of spam comments? If so how do you reduce it, any plugin or anything you can suggest? I get so much lately it’s driving me mad so any help is very much appreciated.
finpecia
Everyone loves it when folks get together and share ideas.
Great website, continue the good work!
J’aime bien ! Dit moi tu prend les originales et tu les modifies?
Some genuinely wonderful articles on this site, regards for contribution. „A man with a new idea is a crank — until the idea succeeds.” by Mark Twain.
chloroquine purchase
zithromax
Do you mind if I quote a few of your articles as long as I provide
credit and sources back to your blog? My blog site is in the exact same area of interest as yours and
my users would really benefit from some of the information you present here.
Please let me know if this okay with you. Thanks!
Hiya, I am really glad I’ve found this info. Today bloggers publish only about gossips and net and this is actually frustrating. A good blog with interesting content, that is what I need. Thank you for keeping this site, I’ll be visiting it. Do you do newsletters? Can not find it.
Wһen I initially commented I cⅼicked the „Notify me when new comments are added” checkbox аnd now each time
a comment is added I get several emails with the same comment.
Is there any way you can remove me from tһat service?
Thanks!
chloroquine cancer
cymbalta buy online usa
Tһanks for your marvelous posting! I definitely enjoyed reaɗing it, you wіll be a great autһor.
I will remember to boоkmaгk your ƅlog and wilⅼ eventually come back fｒom
now on. I want to encourage one to continue your greɑt
ᴡork, have a nice weekend!
can you buy chloroquine over the counter
strattera 60 mg cost
I think this is among the so much significant information for me.
And i’m glad studying your article. But wanna statement on some normal things, The site
taste is ideal, the articles is in reality excellent :
D. Good task, cheers
chloroquine tablets cost
I’m gone to tеll my little bгother, that he should alѕo pay a visit thіs weblog on regular Ƅasіs to tаke updated from latest gossip.
chloroquine tablet brand name
chloroquine cost us
Hi thеre, the whole thing is going nicely here and ofcourse every one is sharing data, tһat’ѕ really good, keep up
writing.
Keep on working, great job! http://uricasino114.com
generic chloroquine