Definicja Pojęcia
Wysoka wrażliwość, określana w literaturze naukowej jako wrażliwość przetwarzania sensorycznego (ang. Sensory Processing Sensitivity – SPS) (Aron & Aron, 1997) jest cechą wrodzoną, którą posiada około 15-20% populacji. Osoby wysoko wrażliwe charakteryzują się wysoką wrażliwością ośrodkowego układu nerwowego, głębokim przetwarzaniem bodźców wewnętrznych i zewnętrznych oraz tendencją (w obrębie stylu poznawczego) do bardziej „wyrafinowanego” przetwarzania informacji (Aron, Aron, & Jagiellowicz, 2012).
Elain Aron (2004), która rozpoczęła badania w tym zakresie, opracowała model, który definiuje to pojęcie z czterecj perspektyw – model DOES:
D – głębokie przetwarzanie: informacje są przetwarzane bardziej dogłębnie,
O – nadmierna stymulacja: tendencja do bycia przytłoczonym ilością informacji, z którymi się styka,
E – reaktywność emocjonalna/empatia: empatia, współodczuwanie, reaktywność emocjonalna jako informacja zwrotna na uczucia innych ludzi
S – wrażliwość na subtelności: niuanse i szczegóły, które dostrzegają.
Chociaż początkowo była ona rozpoznawana u ograniczonej liczby osób, obecnie uważa się, że SPS jest charakterystyczna nie tylko dla ludzi ale także dla przedstawicieli ponad 100 gatunków zwierząt (Wolf, van Doorn, & Weissing, 2008). Koncepcja wrażliwości przetwarzania sensorycznego przyjęła perspektywę biologiczną, która mówi, że dla większości gatunków istnieją różne typy osobowości i temperamentu – osoby nieśmiałe lub śmiałe, agresywne lub nieagresywne, wrażliwe lub niewrażliwe (Sih & Bell, 2008).
Jeśli chodzi o wysoką wrażliwość, badacze skupili się na progach sensorycznych, które okazały się bardzo niskie u osób z tą cechą. Osoby wysoko wrażliwe opisywane są jako bardziej uważne i zdolne do obserwowania bez wysiłku subtelnych bodźców w otoczeniu. Ponadto, trudno jest im ignorować pewne cechy otoczenia, które mogą być nieistotne dla innych. Łatwo denerwują się silnymi bodźcami, takimi jak głośne dźwięki czy wysoka temperatura (Aron, 2010).
Zdefiniowano pewien optymalny poziom wrażliwość na środowisko, zdolność do rejestrowania i przetwarzania informacji związanych z sytuacją, w której człowiek się rozwija – cechy te pomagają osobie reagować i dostosowywać się do wyzwań i możliwości związanych ze środowiskiem (Pluess, 2015). Chociaż możliwości adaptacyjne są obecne u zdecydowanej większości osób, badania sugerują, że istnieją duże różnice w zakresie wrażliwości na środowisko (Belsky & Pluess, 2013). Wrażliwość ta może zakłócać uczestnictwo w różnych aktywnościach, a także rozwój społeczny, poznawczy czy sensoryczny i motoryczny dzieci (Dunn, 2001).
Na poziomie neuronalnym badania fMRI wykazały, że SPS jest skorelowany z większą ogólną aktywacją dla obszarów wzrokowych związanych z dokładnym rozróżnianiem (Jagiełłowicz i in., 2010) oraz w regionach odpowiedzialnych za świadomość, empatię, sprzężenie zwrotne z ekspresją emocjonalną innych osób (Avecedo i in., 2014).
Różnice między SPS a innymi cechami osobowości i temperamentu
SPS jest porównywalny na poziomie behawioralnym (zachowania) z cechami, które są identyfikowane przez pauzę pomiędzy działaniem a działaniem – zahamowaniem (Kagan i in., 1994), czyli nieśmiałością (Jones i in., 1996) i introwertyzmem (Aron i Aron, 1997). Badania i opisy doświadczeń osób wysoko wrażliwych ujawniają, że przetwarzanie wszelkiego rodzaju danych wejściowych jest bardziej złożone, dlatego decyzje podejmowane przez te osoby i ich działania pojawiają się po dłuższym czasie w porównaniu z innymi. Jest to aspekt, który można przypisać inhibicji, jednak różnica polega na tym, że osoby zahamowane mają tego typu zachowania, takie jak opóźnienia lub nawet brak działań tylko w przypadku bodźców, które uważają za negatywne (Jagiełowicz, Aron, i Aron, 2012).
Introwersja była skorelowana z refleksyjnością i przetwarzaniem poznawczym (Patterson i in., 1987), które są częścią zachowania osoby wrażliwej, ale różnica polega na jej towarzyskości – osoby wysoko wrażliwe nie charakteryzują się niską towarzyskością (Aron i in., 2010).
Zaburzenia ze spektrum autyzmu stanowią kolejną kategorię, do której dzieci o dużej wrażliwości mogą być błędnie przypisane ze względu na pewne wspólne cechy tych dwóch pojęć. Dzieci ze spektrum zaburzeń autystycznych mogą być nadpobudliwe w interakcji z bodźcami dotykowymi, wzrokowymi lub dźwiękowymi, ale prezentują również pewne specyficzne zachowania – powtarzające się czynności, ograniczone zainteresowanie, trudności w socjalizacji i brak empatii – które nie są typowe dla dzieci wysoko wrażliwych.
SPS a środowisko, w którym dzieci dorastają i rozwijają się
Aron i współpracownicy (2005) odkryli, że negatywne środowisko wychowawcze było związane z negatywnym wpływem na osoby wysoko wrażliwe, przy czym pojęcie środowiska obejmowało praktyki i postawy rodzicielskie, a także doświadczenia z dzieciństwa. Na dzieci o temperamencie uważanym za „trudniejszy”, negatywny wpływ miały praktyki rodzicielskie charakteryzujące się niską jakością, a pozytywny – praktyki wysokiej jakości, w porównaniu z dziećmi o „mniej trudnym” temperamencie, ponieważ nauczyciele zgłaszali, że mają na uwadze społeczne możliwości dzieci (Roisman i in., 2012).
Podobne wyniki uzyskano w innym badaniu, gdzie negatywna emocjonalność mierzona co 7 miesięcy była związana z wysoką wrażliwością, zarówno dla słabych, jak i silnych relacji matka-dziecko, mierzonych w wieku 15 miesięcy (Kim & Kochańska, 2012).
Badanie przeprowadzone przez Pluess’a i Belskiego w 2010 roku wykazało, że temperament dziecka zgłaszany przez matkę w wieku 6 miesięcy był predyktorem wrażliwości dziecka, biorąc pod uwagę jakość wychowania w pierwszych 4-5 latach życia.
Wysoki poziom stymulacji, którego doświadczają dzieci wysoko wrażliwe, powoduje u nich niepokój już od małego, gdyż nadmierny płacz bardzo małych dzieci został skorelowany z tą wrażliwością (Boterberg & Warreyn, 2016). Dzieci, które miały wysoki poziom reaktywności, były bardziej podatne na zachorowania lub urazy niż te o niskiej reaktywności, w sytuacjach stresowych w domu lub w szkole, a także w sytuacjach o normalnym poziomie stresu (Boice i in., 1995).
Aron, Aron i Davies (2005) wykazali, że wrażliwość przetwarzania sensorycznego i niekorzystne warunki środowiskowe w dzieciństwie prowadzą do negatywnego afektu, który może również prowadzić do nieśmiałości w dorosłym życiu. Ten lęk przed negatywną oceną ze strony innych w interakcjach społecznych powoduje dyskomfort i chęć ograniczenia tych interakcji, a także lęk i depresję.
Liss, Timmel, Baxley i Killingsworth (2005) wykazali, że wrażliwość przetwarzania sensorycznego była skorelowana z nadmierną ochroną rodzicielską. Rodzice, którzy dostrzegali wrażliwość swoich dzieci, przejmowali ich zadania, pozbawiając je odpowiedzialności i wzmacniając ich percepcję wrażliwości.
Biorąc pod uwagę wszystkie te informacje dotyczące intensywnych doświadczeń dzieci wysoko wrażliwych i wpływu tych doświadczeń na ich aktywność, ważne jest, by ta wrodzona cecha była rozpoznawana od wczesnych lat życia, ponieważ może stać się czynnikiem ochronnym, ale także czynnikiem ryzyka problemów emocjonalnych i zachowań nieprzystosowawczych w okresie dorosłości. Jak wykazano, zarówno środowisko rodzinne, jak i szkolne ma wpływ na optymalny rozwój dzieci, co wymaga współpracy między rodzicami i nauczycielami. Osoby mające kontakt z dziećmi wysoko wrażliwymi powinny umieć je właściwie rozpoznać, by móc je wspierać emocjonalnie i dostosować warunki środowiskowe do ich możliwości przetwarzania bodźców na poziomie, który nie będzie dla nich przytłaczający.
Literatura
Acevedo, B., Aron, E., Aron, A., Sangster, M., Collins, N., & Brown, L. (2014). The highly sensitive brain: an fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others’ emotions. Brain And Behavior, 4(4), 580-594. doi: 10.1002/brb3.242
Acevedo B., Aron E., Pospos S., Jessen D. (2018). The functional highly sensitive brain: a review of the brain circuits underlying sensory processing sensitivity and seemingly related disorders. Phil. Trans. R. Soc. B 373: 20170161. http://dx.doi.org/10.1098/rstb.2017.0161
Aron A., Ketay S., Hedden T., Aron E.N., Rose M.H., Gabrieli J.D.E. (2010). Temperament trait of sensory processing sensitivity moderates cultural differences in neural response. Social cognitive and affective neuroscience 5, 2-3, 219-226. https://doi.org/10.1093/scan/nsq028
Aron, E. (2004). The highly sensitive child.
Aron, E. N. (2010). Psychotherapy and the highly sensitive person. New York: Routledge
Aron, E., & Aron, A. (1997). Sensory-processing sensitivity and its relation to introversion and emotionality. Journal Of Personality And Social Psychology, 73(2), 345-368. doi: 10.1037//0022-3514.73.2.345
Aron, E., Aron, A., & Davies, K. (2005). Adult Shyness: The Interaction of Temperamental Sensitivity and an Adverse Childhood Environment. Personality And Social Psychology Bulletin, 31(2), 181-197. doi: 10.1177/0146167204271419
Aron, E., Aron, A., & Jagiellowicz, J. (2012). Sensory Processing Sensitivity. Personality And Social Psychology Review, 16(3), 262-282. doi: 10.1177/1088868311434213
Boice, W. T., Chesney, M., Alkon, A., Tschann, J. M., Adams, S., Chesterman, B., et al. (1995). Psychobiologic reactivity to stress and childhood respiratory illnesses: Results of two prospective studies. Psychosomatic Medicine, 57, 411-422.
Belsky, J., & Pluess, M. (2013). Beyond risk, resilience, and dysregulation: Phenotypic plasticity and human development. Development And Psychopathology, 25(4pt2), 1243-1261. doi: 10.1017/s095457941300059x
Boterberg, S., & Warreyn, P. (2016). Making sense of it all: The impact of sensory processing sensitivity on daily functioning of children. Personality and Individual Differences, 92, 80-86. http://dx.doi.org/10.1016/j.paid.2015.12.022
Dunn, W. (2001). The sensations of everyday life: Empirical, theoretical, and pragmatic considerations. The American Journal of Occupational Therapy, 55(6), 608–620. http://dx.doi.org/10.5014/ajot.55.6.608.
Jagiellowicz, J., Xu, X., Aron, A., Aron, E., Cao, G., Feng, T., & Weng, X. (2010). The trait of sensory processing sensitivity and neural responses to changes in visual scenes. Social Cognitive And Affective Neuroscience, 6(1), 38-47. doi: 10.1093/scan/nsq001
Jones, W.H., Cheek, J.M., Briggs, S.R., editors (1986). Shyness: Perspectives on Research and Treatment. New York: Plenum
Kagan, J. (1994). Galen’s prophecy: Temperament in human nature. New York: Basic Books
Kim, S., & Kochanska, G. (2012). Child Temperament Moderates Effects of Parent-Child Mutuality on Self-Regulation: A Relationship-Based Path for Emotionally Negative Infants. Child Development, 83(4), 1275-1289. doi: 10.1111/j.1467-8624.2012.01778.x
Liss, M., Timmel, L., Baxley, K., & Killingsworth, P. (2005). Sensory processing sensitivity and its relation to parental bonding, anxiety, and depression. Personality And Individual Differences, 39(8), 1429-1439. doi: 10.1016/j.paid.2005.05.007
Patterson, C.M., Kosson, D.S., Newman, J.P. (1987). Reaction to punishment, reflectivity, and passive-avoidance learning in extroverts. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 565–75.
Pluess, M. (2015). Individual Differences in Environmental Sensitivity. Child Development Perspectives, 9(3), 138-143. doi: 10.1111/cdep.12120
Pluess, M., & Belsky, J. (2010). Differential susceptibility to parenting and quality child care. Developmental Psychology, 46(2), 379-390. doi: 10.1037/a0015203
Roisman, G., Newman, D., Fraley, R., Haltigan, J., Groh, A., & Haydon, K. (2012). Distinguishing differential susceptibility from diathesis–stress: Recommendations for evaluating interaction effects. Development And Psychopathology, 24(02), 389-409. doi: 10.1017/s0954579412000065
Sih, A., Bell, A.M. (2008). Insights for behavioral ecology from behavioral syndromes. In: Brockmann, H.J., Roper, T.J., Naguib, M., WynneEdwards, K.E., Barnard, C., Mitani, J., editors. Advances in the Study of Behavior, Vol. 38, San Diego: Elsevier Academic Press, pp. 227–81
Wolf, M., van Doorn, G. S., & Weissing, F. J. (2008). Evolutionary emergence of responsive and unresponsive personalities. PNAS Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 105(41), 15825-15830. http://dx.doi.org/10.1073/pnas.0805473105
Zastrzeżenie
Artykuł ukazał się w Journal of Clinical Psychology and Psychotherapy, nr 5-6, 2018, na stronie www.expertpsy.ro oraz był prezentowany na konferencji ASISTENȚA LOGOPEDICĂ: ACTUALITATE ȘI ORIZONTURI, w Chișinău, 22-23 listopada 2018 r. oraz został zamieszczony na blogu za zgodą autorów, współpracujących w projekcie E-MOTION.
Authors
Armand Veleanovici, PhD
Posiada tytuł doktora psychologii, jest superwizorem i trenerem w zakresie psychologii klinicznej, poradnictwa psychologicznego oraz wyszkolonym psychoterapeutą, posiada również stopień naukowy z zakresu nauk prawnych. Jeszcze przed uzyskaniem dyplomu z psychologii zajmował się problemem wykorzystywania i zaniedbywania dzieci, a od 2006 roku pracuje w systemie ochrony dzieci.
Laura Mat
Jest psychologiem klinicznym, szkoli się na psychoterapeutę i studiuje psychologię zdrowia w ramach programu studiów magisterskich. Ma doświadczenie pracy z dziećmi (również z dziećmi z zaburzeniami neurorozwojowymi), podczas programów wolontariatu w organizacjach pozarządowych i szpitalu.
Ten post ma 216 komentarzy
Your way of telling the whole thing in this article is in fact good, every one can simply
understand it, Thanks a lot.
Attractive sectiоn of ⅽontent. I just ѕtumbled ᥙpon your web sіte and in аccession capital
to assert that I acquire in fact enjoyed account your blog posts.
Any way I’ⅼl be subscribing to your feeds and even I achievement you access consistently rapidly.
Great post. I was checking continuously this blog and I am impressed!
Extremely useful info particularly the last part
🙂 I care for such information much. I was seeking this
certain information for a long time. Thank you and best of luck.
Unquestionably believe that which you said. Your favorite
justification seemed to be on the net the simplest thing to be
aware of. I say to you, I definitely get annoyed while people think about worries that they just don’t know about.
You managed to hit the nail upon the top and defined
out the whole thing without having side effect , people can take a signal.
Will likely be back to get more. Thanks
You actually make it seem really easy together with your
presentation however I to find this topic to be actually one thing which I feel I would never understand.
It seems too complex and very vast for me. I am having a look forward for your next
submit, I will try to get the grasp of it!
state farm auto insurance quote
loans online
trental 400mg online
cephalexin 750
I really like it when individuals get together andd share opinions.
Great website, continue the good work!
онлайн-казино на реальные деньги homepage выиграть онлайн-казино на реальные деньги бесплатно
loan application
https://carinsurancequotes.us.org/
buy flagyl
car insurance in texas
loan application online
personal loans low interest